4- خاک

از زمان تشكيل حيات بر روي كره زمين و حتي قبل از آن خاك وجود داشته است. هميشه حامي بزرگ گياهان، حيوانات و انسان‌ها بوده است.

خاك و حيات كره زمين شايد به نظر انسان‌ها خاك ماده بي ارزش و در دسترسي به حساب بيايد اما اگر خوب توجه كنيد وجه تمايز كره زمين با سيارات ديگر داشتن همين خاك است.

بر اساس آمار اعلام شده براي ايجاد يكي سانتيمتر خاك بين 200 تا 800 سال زمان نياز است كه اين ارزش بالاي اين عنصر حياتي باعث شده تا كمتر كشوري حاضر به فروش خاك خود به وي‍ه در شرايط آب و هوايي كه جهان را فرا گرفته است.

4-1 مواد تشكيل دهنده خاك

خاك متشكل از دو بخش است:

*بخش جامد

*بخش خلل و فرج[1]

بخش جامد از مواد معدني و مواد آلي تشكيل شده است

مواد معدني : سيليس مهم‌ترين ماده معدني است كه اكسي‍ن را در كنار خود نگه مي‌دارد.

مواد آلي در پي حضور موجوداتي كه در خاك هستند ايجاد مي‌شود كه شامل موريانه و كرم، ‌جلبك‌ها و باكتري‌هاست. كه بخاطر وجود اين موجودات نيترو‍ژن، گوگرد و فسفر به خاك اضافه مي‌شود. بخش خلل و فرج شامل فضاهاي خالي است كه آب و هواي مورد نياز گياهان را در خود نگه مي‌دارد.

4-2 حمایت‌های بین المللی در حفظ خاک حاصل‌خیز

فائو از تلاش‌ها و برنامه‌های ملی به منظور اعمال نظام‌های مدیریت پایدار در چراگاه‌ها، جنگل‌ها و دیگر اراضی[2] دارای پوشش گیاهی به‌ منظور کنترل فرسایش و حفظ خاک حمایت می‌کند؛ اقداماتی که به‌نوبه خود موجب حمایت از معیشت روستاییان، حفظ تولیدات دامی، بهبود رشد پوشش گیاهی و حصول اطمینان بابت استفاده‌های کنونی و آتی از مواد خام می‌شوند.

فائو[3] با گرامی‌داشت روز جهانی خاک از تمامی دست‌اندرکاران و مردم اقصی‌نقاط جهان می‌خواهد تا در راستای «توقف فرسایش خاک» و حفظ پوشش گیاهی که اهمیت زیادی برای «آینده ما» دارند گام بردارند.

4-3 عوامل نابود كننده خاك در اثر افزايش جمعيت

افزایش جمعیت، افزایش نیاز برای زمین کشاورزی، حفر چاه های غیر مجاز به منظور تامین آب کشاورزی و دامپروری و آلودگی‌های صنعتی حاوی فلزات سنگین و پساب کارخانه‌ها، موجب فرسایش و تخریب خاک، به خصوص خاک حاصل‌خیز می‌شود.

4-4 تاثير كشاورزي سنتي بر تخريب خاك‌هاي حاصل خيز

به گفته کارشناسان محیط زیست چرخه کاشت، داشت و برداشت در ایران به طور کامل انجام نمی‌شود. این بدین معناست که مراحل داشت و برداشت به طور کامل انجام می‌شود ولی بعد از برداشت درختی کاشته نشده و این مساله باعث گسستگی دانه‌های خاک از هم شده و در هنگام بارش‌های زیاد در فصول بارندگی، حجم زیادی از خاک حاصل خیز شسته می‌شود. در هنگام وزش بادهای شدید، حجم زیادی از خاک سطحی، از زمین بلند می‌شود.

نامتناسب بودن انواع کشت با میزان آب منطقه، ماندن آب بمدت طولانی بر روی زمین و… همگی از عوامل فرسایش و تخریب خاک هستند.

4-5 راه كارهاي حفاظت از خاك

تدوین لایحه حفاظت از خاك و اختصاص برنامه ویژه به مساله فرسایش در دولت دوازدهم موجب این شد که دوستداران محیط زیست و افراد متضرر از بحث فرسایش خاک از حیث کشاورزی صنعتی، بسیار از این موضوع خرسند باشند. در یكی از بندهای این لایحه بر پیشگیری و كنترل تخریب، فرسایش خاك و تبعات آن (كاهش حاصلخیزی، تولید، رسوب و آلودگی منابع آب و تقاطیر آن) تاكید شده است. از نگاه كارشناسان تصویب این لایحه كمك قابل توجهی به بیابان زدایی و كاهش فرسایش خاك در كشور خواهد كرد.

نظر شما به عنوان یک پزوهشگر محیط زیست درباره راه‌های حفاظت از خاک به خصوص خاک مناطق حاصل خیز برای کشاورزی چیست.

[1] منافذ و سوراخهای ریز

[2] زمین های دایر و مزروع

[3] سازمان خواروبار و کشاورزی سازمان ملل متحد