2-ورود به دنیای میکروب‌ها

2-1 آشنایی با انواع میکروب‌ها

میکروب‌ها موجودات زنده ی ریزی هستند که در اطراف همه‌ی ما حضور دارند، اما آنقدر کوچک‌اند که با چشم غیر مسلح قابل مشاهده نیستند. بدن انسان میزبان میلیون‌ها میکروب یا همان میکروارگانیسم [1]است.

بعضی از میکروب‌ها ممکن است ما را بیمار کنند اما خیلی از آن‌ها برای سلامتی ما مهم و ضروری اند. معروف ترین انواع میکروب‌ها باکتری‌ها، ویروس‌ها و قارچ‌ها هستند. میکروب‌هایی هم وجود دارند که متعلق به گروه آغازیان اند. آغازیان میکروبی، بیماری‌هایی نظیر توکسوپلاسما و مالاریا را در انسان ایجاد می کنند. بدن انسان میزبان میلیون‌ها میکروارگانیسم است. جالب است بدانید تنها حدود 1 درصد از باکتری‌ها مستقیما منجر به بیماری می شوند. بله تعجب نکنید! تعداد کمی از میکروب‌ها ما را بیمار می کنند درحالیکه سایر آن‌ها نقش بسیار مهمی در سلامتی ما دارند.

میکروب‌ها از راه‌های مختلف انرژی کسب می کنند. بعضی از میکروب‌ها قادرند غذای مورد نیاز خود را بسازند. این گروه از میکروارگانیسم‌ها با استفاده از کربن معدنی (CO2)، مواد معدنی مورد نیاز خود را تامین می کنند. به این میکروب‌ها، اتوتروف [2]می‌گویند. فتواتوتروف‌ها[3]، گروهی از اتوتروف‌ها هستند که با استفاده از نور خورشید به فتوسنتز مشغول اند. در واقع انرژی خود را از نور خورشید تامین می کنند.  باکتریوکلروفیل[4]، رنگدانه ای است که مشابه کلروفیل گیاهان عمل می کند. گروه دیگری از میکروب‌ها، از مواد آلی موجود در لاشه ی جانوارن، گوشت، شیر و غیره استفاده می کنند. باکتری‌های پارازیت[5] (بیماری زا) جزو این گروه هستند و از مواد آلی بدن میزبان به عنوان غذا بهره می برند.؛ مانند کلستریدیوم[6] و باسیلوس[7].

2-2 میکروب‌ها در بدن ما

یافته‌ها نشان می‌دهند نزدیک به 100 میلیارد سلول در بدن انسان وجود دارد. اما جالب است بدانید تنها حدود یک دهم این تعداد شامل سلول‌های حقیقی انسانی می‌شوند!

بدن انسان جایگاه میلیاردها باکتری، ویروس، قارچ و موجودات ریز دیگر است. به مجموعه ی میکروب‌های متعلق به گروه‌های مختلف، میکروبیوم[8] می‌گویند. میکروبیوم انسانی منبع تنوع ژنتیکی است تا حدی که میکروبیوم هیچ دو انسانی مشابه نیست. ترکیب سازنده ی  میکروبیوم هر فرد عاملی مهم و حیاتی برای ایمنی بدن است؛ به عنوان یک واحد عملکردی مستقل متابولیسم و برهمکنش‌های دارویی را تنظیم می کند. دانشمندان از مدت‌ها پیش دریافتند که میکروارگانیسم‌ها در بدن انسان نقش مهمی را در حفظ سلامت ایفا می کنند. این موجودات ریز، مناطق مختلفی از بدن را برای زندگی انتخاب می کنند؛ مانند پوست، بینی، دهان و مجرای گوارشی. احتمالا برایتان جالب خواهد بود که بدانید روده‌های ما میزبان  800 تا 1000 نوع باکتری مختلف هستند. این باکتری‌ها  که تعدادشان به حدود 100 میلیارد می‌رسد، فلور روده را تشکیل می‌دهند و حدود دو کیلوگرم وزن دارند.

این باکتری‌ها برای سلامتی ما مفید هستند و باید به فکر بهبود عملکرد آن‌ها و افزایش میزان‌شان باشید. بدن را در برابر بیماری‌های عفونی، مشکلات مربوط به چربی خون و حتی اضافه وزن حفاظت می‌کنند. ﻣﯿﮑﺮوبﻫﺎ ﺳﺒﺐ ﭘﺎﯾﺎﯾﯽ و ﮐﺎراﯾﯽ ﺻﺤﯿﺢ اندام‌ﻫﺎي ﺣﯿﺎﺗﯽ ﺑﺪن اﻧﺴﺎن ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ. ﻣﻐﺰ، دﺳﺘﮕﺎه ﮔﻮارش و ﺑﺴﯿﺎري دﯾﮕﺮ، ﺑﺪون آن‌ﻫﺎ ﻧﻤﯽ‌ﺗﻮاﻧﻨﺪ درﺳﺖ ﮐﺎر ﮐﻨﻨﺪ. درﺻﺪ ﮐﻞ ﻣﯿﮑﺮوﺑﯿﻮم ﺷﻤﺎ در ﻧﺎﺣﯿﻪ دﺳﺘﮕﺎه ﮔﻮارش اﺳﺖ. از دﻫﺎن ﺷﺮوع ﺷﺪه 99 اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﯿﻢ ﺻﺎدق ﺑﺎﺷﯿﻢ،1 درﺻﺪ ﺑﺎﻗﯽﻣﺎﻧﺪه در ﺑﺎﻗﯽ ﻧﻘﺎط ﺑﺪن (درون و ﺑﯿﺮون) ﭘﺨﺶ ﺷﺪه‌اند و ﺑﻪ ﻣﻘﻌﺪ ﺧﺘﻢ ﻣﯽ‌ﺷﻮد.

ﺑﺴﯿﺎري از ﺑﺎﮐﺘﺮيﻫﺎ از ﻫﻤﺎن ﺑﺪو ﺗﻮﻟﺪ وارد ﺑﺪن ﻣﺎ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ. ﺑﻪ ﻃﻮر ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻻﮐﺘﻮﺑﺎﺳﯿﻠﻮس ﭘﻼﻧﺘﺎروم[9] از ﻫﻤﺎن ﺳﻨﯿﻦ ﮐﻮدﮐﯽ در روده وﺟﻮد دارد. ﮐﺎر ﺑﺴﯿﺎر ﺟﺎﻟﺐ اﯾﻦ ﺑﺎﮐﺘﺮي اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﯿﻤﺎري‌زا داﺧﻞ روده ﻣﺘﺼﻞ ﺷﺪه و ﻣﺎﻧﻊ از اﺛﺮ ﺑﯿﻤﺎري‌زاﯾﯽ آن‌‌ها ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ. ﻣﻬﻢ ﺗﺮﯾﻦ ﺗﺄﺛﯿﺮ اﯾﻦ ﺑﺎﮐﺘﺮي‌ﻫﺎ در ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﻋﻮاﻣﻞ اﯾﺠﺎد ﮐﻨﻨﺪه اﺳﻬﺎل در ﺑﺪن اﺳﺖ. معمولا فلور روده به دلیل تغذیه‌ی نامناسب، فعالیت‌های بدنی شدید مانند ورزش سنگین، استرس‌های طولانی مدت و مصرف برخی از داروها بویژه آنتی بیوتیک‌ها دچار اختلال می‌شود. در این‌صورت نیز باکتری‌های مضر بیشتر شده و بدن را در معرض مشکل قرار می‌دهد.

2-3 میکروب‌ها در غذای ما

جدا از میکروب‌هایی که با حضور در آب و غذای ما موجب بیماری و کسالت می‌شوند، مانند وبا و تب مالت، و میکروب‌هایی که موجب گندیدگی و تخریب بافت غذا می‌شوند، گروه دیگری از میکروب‌ها برای تولید محصولات غذایی خوشمزه و مطبوع به ما کمک می‌کنند. طبیعت همواره از میکروارگانیسم‌ها برای انجام فرایند تخمیر بهره گرفته‌است اما اگر بخوهیم از پیشینه‌ی به کارگیری میکروب‌ها در زیست فناوری صحبت کنیم باید گفت اجداد ما هزاران سال پیش برای تهیه ی مواد غذایی مورد نیاز خود از این موجودات میکروسکوپی بهره می برده اند. در ادامه‌ی بحث با زحمات فراوان این موجودات میکروسکوپی بیشتر آشنا می‌شویم.

[1] microorganism

[2] autotroph

[3] photoautotroph

[4] کلروفیل یا سبزینه رندگدانه‌ای است که در فرآیند فتوسنتز نقش اساسی دارد.

[5] parasite

[6] clostridium

[7] bacillus

[8] microbiome

[9] Lactobacillus plantarum